Srpski-Hrvatski | Magyar | English   

1. Karte

A-1. Satelitka karta. Pokazivač tačno pokazuje lokaciju Matarići. Ono što je označeno zelenim u grubim crtama označava nekadašnje područje pustare Gradina.

A-2. Putna karta. Zelena tačka označava lokaciju Matarići.

B. Vojnička karta - isečak, pre 1912. godine, najverovatnije iz perioda 1880 - 1900. god. (Istorijski arhiv Sombora, br. 740). Velika zelena tačka pokazuje grupu salaša Matarići a mala dva odvojena Matarić salaša.

C. Položaj i veličina teritorije nekadašnje grupe salaša Matarići

Zelena površina je pustara Gradina. Velika crvena tačka označava grupu salaša Matarići a mala odvojene Matarić salaše. Ljubičasta linija je nekadašnji jako važan put Sombor - Kruščić. Između dve crvene tačke, sa leve i desne strane, plavom bojom je označen Francov kanal (Veliki bački kanal).

Pre nego što je izgrađen Francov kanal (izgradnja je trajala od 1793. do 1802. godine) između dve crvene tačke postojalo je više Matarić salaša i tada je to predstavljalo jedno jedinstveno Matarićko područje (zaokružen prostor na karti). Francov kanal je presekao to područje. Do Drugog svetskog rata ovde je postojao most ali je bio srušen a novi nije podignut (razni tekstovi Milenka Beljansakog).

U prvoj polovini XX veka a možda i ranije, zbog loših uslova života i zbog daljine (od Sombora), Matarićke porodice su počele da napuštaju ovo područje i naseljavali su se u Gradini (tada već mnogo uže područje u odnosu na nekadašnju Gradinu), u Nenadiće (isto pored Sombora) i u Sombor. (Milenko Beljanski, Katolici u Somboru, 1995, st. 23)

Grupa salaša Matarići danas više ne postoji.


2. Gradina

Često je veoma teško prepoznati kada izvori - istoričari govore o Gradini kao naselju  - grupi salaša ili pustari. Medjutim, sigurno je da je pustara Gradina uvek bila najmanje u okviru onih granica kao kada je "21.03.1747. godine Marija Terezija dodelila Somboru status slobodnog grada i priznala gradska prava na sledećih 11 pustara: Bukovac, Čiča, Gradina, Ivanovo selo, Šaponja, Bilić, Nenadić, Karakoria, Rančevo, Prećević i Pipereš (Muhi Janoš, Istorija Sombora, st. 113, pogledaj, karta C.)

Gradina može biti sinonim za Matariće kao i za ostale grupe salaša i naselja koja su postojala na tom području (Gradina = Istočna Gradina - Zapadna Gradina, Velika Gradina - Mala Gradina, Gornja Gradina - Donja Gradina, Gradina i druga Gradina...).


3. Matarići u Somboru već 1543. godine

"Porodica Matarić bilo je ovde već u XVI veku jer se u popisu katoličkog desetka 1543. godine spominje kod Sombora selo Matarić. Potiču iz predela izmedju Imotskog i Obrovca u Dalmaciji koji su kraj Turci osvojili 1537. godine i odande ih doveli 1541. godine kada su osvojili ove krajeve." Ovo piše Konstantin T. Kostić, profesor (Bunjevci u Somboru pod vođstvom franjevaca do 1787. godine, izdanje 1934. godine). Kostićevi važniji izvori: Dr. Jovan Erdeljanović - O poreklu Bunjevaca (LXXIX knjiga posebnih izdanja Srpske kraljevske akademije, Beograd, 1930); Dr. Radivoj Simonović - O katolicima i katoličkoj crkvi pod Turcima na zemljištu Vojvodine (Glasnik Istorijskog društva, III, 2, Novi Sad, 1929), Etnografski pregled Vojvodine (Novi Sad, 1924), Grgur Peštalić / Vasa Stajić - Slava bačkih i drugih slavinske krvi delijah (Subotica, 1927), Književni sever (Subotica, 1927).

Muhi (Istorija Sombora, st. 68) ne spominje selo Matarić u popisu iz 1543. godine ali i prema Muhiju "Znamo da su se već sredinom XVI. veka, osim srba, ovde su se u sve većem broju naseljavali i katolički bunjevci. Mnogi iz Bosne i Hercegovine koji su vojevali na ovim prostorima, videvši kako su veliki prostori nenastanjeni i bogati ispašama, odlučili su da se sa porodicima stalno nastane ovde."

Stara porodična prepričavanja kazuju da "je ovde, već davno, živelo troje ili četvoro braće Matarića i da su oni, navodno, došli iz Bosne i da svi Matarići potiču odavde (sa Matarići grupe salaša)" i da "su Matarići najverovatnije ovde već 300 - 400 godina." (Milenko Beljanski, Salaši Matarići i Raići, 1973.).

4. Godine i događaji

18.11.1745. - Za sprovođenje uredbe Marije Terezije ovlašćena je jedna komisija... obavila je popis vojnog šanca i 1. novembra predala je Sombor županijskoj vlasti. Somborci međutim nisu dugo trpili županijsku vlast. Organizovali su skup na kojem su odlučili da se pismeno obrate kraljici... Molba je sačinjena na srpskom jeziku. Potpis na nju, u ime svojih porodica, stavilo je 200 srba i 100 bunjevaca iz grada i gradu pripadajućih 16 salaških naselja. (Istorija Sombora, st. 108-109)

Potpisnici su se potpisali svojeručnim krstom pored svog imena ili voskom sa pečatnog prstena. Tačno 244 potpisa, 8 potpisa je bilo duplirano, dakle 236 osoba. Na trećoj strani, levi stubac, treći potpis od dole - Periša Matarić (Petrus Matarich).

Izvor: Slobodan i kraljevski grad Sombor, Sombor, 1999/2001; original se nalazi u Istorijskom arhivu - Sombor.

01.07.1748. - Potpisan je dokument nazvan Alternativa koji je bio preduslov za dobijanje statusa slobodnog kraljevskog grada. Dokument utvrđuje osnove podele vlasti između katoličke i pravoslavne crkve. To je u stvari garancijska izjava od strane katolika. Među 6 izabaranih katoličkih predstavnika koji su potpisali dokument je i Perissa Matarics (Petrus Matarich) (st. 6, treće ime).

Izvor: Slobodan i kraljevski grad Sombor, Sombor, 1999/2001; original -  Arhiv SANU u Sremskim Karlovcima, PMA A, 624/1756.

1749 - Spisak onih kojih su uplatili novac u korist elibertacije. Na st. 3., od gore drugo ime  - Perissa Matarics (Petrus Matarich).

Izvor: Slobodan i kraljevski grad Sombor, Sombor, 1999/2001.

05.04.1749. - Izabrano je prvo gradsko rukovodstvo (Istorija Sombora, st. 119, izvor: Dnevnik franjevaca). Među opštinarima je i Periša Matarić (Petrus Matarich) (Milenko Beljanski, Katolici u Somboru, 1995, st. 24).

1754 - Podignuta kolektivna optužnica protiv celog gradskog rukovodstva ... i Jakova Matarića (Jacobus Matarich) ... jer nije vraćn dug (Milenko Beljanski, Letopis Sombora 1360-1800, 1974, st. 108).

1764 - Do sada poznat prvi pisani dokument na osnovu kojeg se sigurno može utvrditi da je tada postojalo salaško naselje Matarići je iz 1764. godine, nalazi se u Istorijskom arhivu - Sombor. To je popis salašara na pustari Gradina, onih koji drže ovce. Pomenut je: Matarić Jakov (Jacobus Matarich), ima 7 ovaca. Izvor: "Somborski salašari (1757-1768), 1988. (st. 12)  

1767 - Popis, Istorijski arhiv - Sombor, br. 118/1767, pustara Gradina, oni koji proizvode pšenicu, ječam i zob. Pomenuti su: ml. Matarić Jakov, Matarić Jakov (Jacobus Matarich) (st. 13), Matarić Antun (Antonius Matarich). Izvor: "Somborski salašari (1757-1768), 1988. (st. 14)

1768 - Popis, Istorijski arhiv - Sombor, pustara Gradina, oni koji drže konje. Pomenut je Matarić Antun (Antonius Matarich), ima 2 konja. Izvor: "Somborski salašari (1757-1768), 1988. (st. 22)

1776 - Zbog vojničkih potreba... Antun Matarić (Antonius Matarich) ... predaje seno u županijski magazin (Milenko Beljanski, Letopis Sombora 1360-1800, 1974, st. 132).

1778 - Antunu Matariću isplaćeno je 100 forinti na ime zakupnine kuće koju županija uzima pod kiriju za svog lekara (Milenko Beljanski, Letopis Sombora 1360-1800, 1974, st. 136).

1850 - ... za vreme smirivanja mađarske revolucije tri domaćina Matarića traže od grada oružje sa obrazloženjem da su daleko od Sombora i da im oružje treba zbog samoodbrane. Neposredno posle njih još šest domaćina Matarića traže oružje. (Milenko Beljanski, Popina ćuprija, Klisa, Matarići, 1982, st. 12)... Žarkovčani noću u Matarićima kradu pšenicu od bunjevaca, ono se rasulo, mogli su se zapaziti tragovi tako da su salašari znali ko su počinioci. (Milenko Beljanski, Katolici u Somboru, 1995, st. 41).

To je značilo da je 1850. godine u Matarićima živelo najmanje 9 porodica.

1859 - Karmelićanska crkva Svetog Stipana ... novi članovi odbora ... Matarić Antun (Istorija Sombora, 1944, st. 242).

1861 - Nakon što je ukinuta Srpska Vojvodina... novi, katolički predstavnici u Gradskoj opštini ... Stipan Matarić... (Milenko Beljanski, Letopis Sombora 1861-1876, 1981, st. 14).

1867 - Zemlju pored Kanala, na bezdanskoj strani, iznajmili su za korišćenje ...  Stipan Matarić i David Matarić (?) ... (Milenko Beljanski, Letopis Sombora 1861-1876, 1981, st. 85).

1870 - Matija Matarić (Mathias Matarich) se u svojim tekstovima suprostavio Ivanu Burnaću po bunjevačkom pitanju.

Sažeta povesnica somborske obitelji Matarića iz arhivskih izvornika / sabrao i zapisao Milan Stepanović